हरभरा शेंडा खुडणी ह्या गोष्टी लक्षात ठेवा, कृषी सल्ला पहा सविस्तर.
रब्बी हंगामात हरभरा (चना) हे पीक घेणाऱ्या महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांसाठी अधिक उत्पन्न मिळवण्याच्या दृष्टिकोनातून ‘शेंडे खुडणी’ (Pinching/Topping) ही प्रक्रिया अत्यंत महत्त्वाची मानली जाते. हरभऱ्याच्या रोपांची फक्त उभी वाढ न होता त्यांना बाजूने अधिकाधिक फांद्या फुटाव्यात, यासाठी हा एक प्रभावी आणि नैसर्गिक उपाय आहे. योग्य वेळी शेंडे खुडणी केल्यास हरभऱ्याच्या एकूण उत्पादनात सहजपणे २० ते २५ टक्क्यांपर्यंत वाढ करता येते, असे कृषी विज्ञान केंद्राच्या तज्ज्ञांचे मत आहे. ही प्रक्रिया हरभऱ्याच्या यशस्वी पीक व्यवस्थापनाचा एक अविभाज्य भाग आहे.
शेंडे खुडणीची अचूक वेळ आणि तंत्र
हरभरा पिकात शेंडे खुडणी करण्याचा आदर्श कालावधी म्हणजे पेरणीनंतर २५ ते ३० दिवसांचा टप्पा होय. या वेळी हरभऱ्याच्या रोपाला साधारणपणे ५ ते ६ पाने आलेली असतात. या प्रक्रियेमध्ये, कामगार हाताने किंवा चिमटीने रोपाचा सर्वात वरचा शेंडा (टोक) आणि त्याची अगदी नवीन आलेली ३ ते ४ कोवळी पाने हळूवारपणे खुडून टाकतात. या कृतीमुळे झाडाच्या वाढीला चालना देणाऱ्या ऑक्सिन नावाच्या संप्रेरकाची (Hार्मोन) क्रिया तात्पुरती थांबते. यानंतर, झाड वरच्या दिशेने वाढण्याऐवजी बाजूच्या कक्षास्थ कळ्यांना (Axillary Buds) सक्रिय करते आणि तेथून नवीन फुटवे (फांद्या) वेगाने बाहेर पडू लागतात. जर तुमच्या शेतात हरभऱ्याची वाढ अधिक जोमात होत असेल, तर पहिली खुडणी केल्यानंतर १५ दिवसांच्या अंतराने दुसरी खुडणी करणे हे झाडाला अधिक पसरट आणि मजबूत बनवण्यासाठी उपयुक्त ठरते.
भरघोस उत्पादनासाठी मिळणारे मुख्य फायदे.
शेंडे खुडणी या साध्या कृषी पद्धतीमुळे हरभरा पिकाला अनेक मोठे आणि दूरगामी फायदे मिळतात, जे थेट उत्पादनावर परिणाम करतात. सर्वात महत्त्वाचा फायदा म्हणजे, झाडाला एकाच वेळी अनेक मुख्य फांद्या मिळाल्याने प्रत्येक फांदीवर मोठ्या संख्येने फुले येतात आणि त्यातून शेंगा तयार होतात, ज्यामुळे प्रति झाड शेंगांची संख्या मोठ्या प्रमाणात वाढते. यामुळे अंतिम हेक्टरी उत्पादनात लक्षणीय वाढ होते. दुसरे म्हणजे, झाड अनावश्यक उंची वाढवण्याऐवजी जमिनीवर पसरट आणि बुटके राहते. यामुळे पीक मजबूत होते आणि पाऊस किंवा वाऱ्यामुळे पीक जमिनीवर लोळण्याचे (Lodging) प्रमाण कमी होते, ज्यामुळे काढणीपर्यंत पीक सुरक्षित राहते. तसेच, हे झाड अधिक दाट न होता पसरट असल्याने, झाडात हवा आणि सूर्यप्रकाश खेळता राहतो. यामुळे वातावरणातील आर्द्रता कमी होऊन मर रोग (Wilt) आणि शेंगा पोखरणारी अळी (Pod Borer) यांसारख्या किडी आणि रोगांचा प्रादुर्भाव व्यवस्थापित करणे सोपे होते.
रासायनिक संजीवकांचा वापर आणि दक्षता
ज्या शेतकऱ्यांकडे हरभऱ्याचे मोठे क्षेत्र आहे आणि मनुष्यबळाचा वापर करून शेंडे खुडणी करणे त्यांना शक्य नसते, ते यावर रासायनिक संजीवकांचा (Plant Growth Regulators – PGRs) पर्याय निवडू शकतात. ही रसायने शेंडे खुडणीसारखाच परिणाम साधून झाडाची आडवी वाढ वाढवतात. मात्र, या रसायनांचा वापर करताना त्यांचे प्रमाण आणि वापरण्याची वेळ याबद्दल स्थानिक कृषी विज्ञान केंद्र किंवा कृषी तज्ज्ञांचा सल्ला घेणे अत्यंत आवश्यक आहे. लहान आणि मध्यम क्षेत्र असलेले शेतकरी हाताने खुडणी करून नैसर्गिक आणि सर्वात प्रभावीपणे आपल्या हरभऱ्याच्या उत्पादनाची क्षमता वाढवू शकतात.
